Орхон аймаг

Зууны манлай бүтээн байгуулалт Эрдэнэт хот “Эрдэнэтийн овоо”-ны арын сайхан хөндийд 1973 онд шаваа тавьж, 1974 оноос Булган аймгийн Эрдэнэт хороо нэртэйгээр засаг захиргааны нэгжийн хувьд үүсгэн байгуулагджээ. Хурдан тэлж, хүн ам нь огцом өссөн тул хороог 1976 онд Эрдэнэт хот болгон зохион байгуулснаар Монгол улсын гурав дахь том хот болж, хөгжлийнх нь шинэ үе эхэлсэн юм. Нутаг дэвсгэр,засаг захиргааны нэгжийн өөрчлөлтөөр 1994 онд “Орхон аймаг” болжээ. Зууны манлай бүтээн байгуулалт Эрдэнэт хот нь 1976 оноос эдүгээ хүртэл хүн амын тоо, эдийн засагт оруулах хувь нэмрээрээ Монгол улсын хоёр дахь том хот болтлоо дэвжин хөгжжээ. Орхон аймгийн хувьд улсын төсвөөс татаас авдаггүй, улсын төсөвт орлого төвлөрүүлдэг цөөхөн аймгуудын нэг юм. 2022 онд 160,4 тэрбум төгрөгийг татварын болон татварын бус орлогоор бүрдүүлж, улсын төсөвт 91,0 тэрбум төгрөгийг хуваарийн дагуу төвлөрүүлж байна. Аймгийн 10000 хүн тутамд 37 их эмч, 41 сувилагч, 98 ор , нэг их эмчид 270 хүн, нэг сувилагчид 243 хүн тус тус ноогдож байгаа юм. Орхон аймагтаа төдийгүй бүсийн хэмжээнд эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг үзүүлдэг БОЭТ, “Эрдэнэт Үйлдвэр” ТӨҮГ-ийн “Эрдэнэт медикал” эмнэлэг, Баян-Өндөр мед зэрэг сүүлийн үеийн өндөр хүчин чадалтай тоног төхөөрөмж бүхий клиник эмнэлгүүд хүн амд эрүүл мэндийн чанартай тусламж үйлчилгээ үзүүлэх боломжийг бүрдүүлэн ажиллаж байна. Бид Орхон аймаг, Эрдэнэт хотынхоо онцлог давуу талд тулгуурлан “Эрдэнэт хүн - Хүний хөгжлийн цогц бодлого”, “Эрдэнэт хот – Хотын хөгжлийн цогц бодлого”, “Эрдэнэт хүч – Хөгжлийн алсын хараа” гэсэн 3 үндсэн бодлого зорилтын хүрээнд үйл ажиллагаагаа чиглүүлэн ажиллаж байна. Орхон аймаг нийгэм, эдийн засгийн хөгжилд чиглэсэн 20 гаруй хөтөлбөрийг аймгийн хэмжээнд хэрэгжүүлэн ажиллаж байна. Тухайлбал: “Тэрбум мод” үндэсний хөдөлгөөний хүрээнд “Ногоон Эрдэнэт” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж 2030 он хүртэл 20 сая мод тарих зорилт тавин ажиллаж байна. МУ-ын Засгийн газрын бодлоготой уялдуулан “Цахим эрдэнэт-1” хөтөлбөрийг боловсруулан хэрэгжүүлж эхэлсэн. Орхон аймаг нь ирээдүйд хүн амын өсөлтөд нийцүүлж дундын суурьшлын бүс байгуулан, Дулааны Цахилгаан Станц, ОУ-ын стандартад нийцсэн хэвтэн эмчлүүлэх ор бүхий эмнэлэг, Ерөнхий боловсролын сургууль, хүүхдийн цэцэрлэг, тээвэр ложистикийн төв, хүнсний болон малын түүхий эд боловсруулах үйлдвэр зэрэг нийгмийн хэрэгцээ шаардлагад тулгуурласан томоохон бүтээн байгуулалтын ажлыг өрнүүлэхээр бэлтгэж байна. Цаашид Эрүүл мэндийн аялал жуулчлалыг хөгжүүлж түүнийг дагасан ажлын байрыг бий болгох, Оюутны хотхон байгуулж Их дээд сургуулиудыг байгуулах нийгэм эдийн засгийн томоохон төслүүдийг хэрэгжүүлэх зорилт тавин ажиллаж байна. Орхон аймаг, Эрдэнэт хот нь зорин ирж буй та бүхэнд найрсаг, нээлттэй байж Монгол Улсын Засгийн газраас хэрэгжүүлэх иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллага, ЖДҮ-ийг дэмжих хөнгөлөлттэй зээл, гарааны бизнес эрхлэгчдэд барьцаагүй, хүүгүй зээл болон ногоон зээл, батлан даалтын сантай ипотекийн 3%-ийн зээлд хамруулах, Цахим Эрдэнэт-1 төслийн хүрээнд төрийн үйлчилгээг нэг дороос цахимаар авах, Эмч, Багш хөтөлбөрүүдэд хамрагдаж нийгэмийн дэмжлэг авах зэргээр ХАМДТАА ЭРДЭНЭТЭД ХӨГЖЬЕ. Эрдэнэсийн өлгий, эх орны тулгуур багана Эрдэнэт хотод тавтай морил.

Орхон аймаг нь Баян-Өндөр болон Жаргалант гэсэн хоёр сумтай. Баян-Өндөр сум 1994 онд байгуулагдсан. 26 багтай үүнээс 7 баг хотын төвд 19 баг гэр хороололд байдаг. Хүн ам 104,800 гаруй хүн амиай. Хүний хөгжлийн индексээр улсын хэмжээнд 1-р байранд ордог. БНХАУ болон ОХУ-тай төмөр замаар холбогдсон бөгөөд аялал жуулчлалд чухал ач холбогдолтой. Монгол улсын хэмжээнд Улаанбаатар хотын дараа орох хамгийн том сум юм.Хүн амын тоогоор Орхон аймгийн 2 сумаас нэгд, хүн амын нягтралаар хамгийн өндөр /5.9хүн/га/ сум юм._

Хотын гэрэлтүүлэг:

• Хотын хэмжээнд 7025 шонгийн 9545ш гэрэлтүүлэгтэй. • Орон сууцны байр хооронд-815ш • Авто зам дагуу – 4200 ширхэг • Гэр хорооллын багуудад – 4560 ширхэг гэрэлтүүлэгтэй.

УЛСЫН БОЛОН ХОТЫН ДОТОРХ АВТО ЗАМ • “Орхон АЗЗА” ТӨХК нь А1001 дугаартай Дархан-Эрдэнэтийн 108,6 км, А1002 дугаартай Эрдэнэт-Булганы чиглэлийн 29,7 км нийт 138,3 км хатуу хучилттай авто зам, замын байгууламж, томоохон гүүрүүд болох Бургалтайн гүүр /90м.у/, Ингэтийн гүүр /437,2м.у/ арчлалт, хамгаалалтанд хяналт тавьж хариуцан ажилладаг. • Аймгийн хэмжээнд нийт 126 км авто зам, явган хүний 280 км зам ашиглагдаж байна. Орхон аймаг. Баян-өндөр сумын цахилгаан хангамж Хотын эрчим хүч нь Улаанбаатар хотын 4-р цахилгаан станцаас 257.7км урт 220кВ-ын 2 хэлхээ шугамаар, дархан хотоос 153км урт 220кВ-ын 2 хэлхээ шугамаар тэжээгддэг.

Төрийн захиргааны удирдлагыг хэрэгжүүлэгч аймгийн засаг дарга нь хотын захирагчийн үүргийг давхар гүйцэтгэдэг бөгөөд 5 хэлтэс бүхий аймгийн ЗДТГ, Захирагчийн ажлын алба, Цагдаа, Татвар, Статистик, Нийгмийн даатгал, Гааль, Хөдөлмөр халамж үйлчилгээ, Эрүүл мэнд, Боловсрол соёл, Биеийн тамирын газар зэрэг 20 гаруй агентлагаар дамжуулан төрийн үйлчилгээг иргэддээ хүргэж байна.

Алсын хараа 2050, Шинэ сэргэлтийн бодлого, Орхон аймгийг хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэл, хөгжлийн жилийн төлөвлөгөөний уялдааг хангаж бодлогын түвшинд ауюлгүй байдлыг хэрэгжүүлэхдээ дараах байдлаар тодорхой үр дүнд хүрээд байна. Иргэдийг аюулгүй, тав тухтай, сэтгэл амгалан сурч боловсрох, амьдрахад нь чиглэл бүрээр бодлого хэрэгжүүлэн ажиллаж байна. Ногоон хотын жишигт нийцүүлэн төлөвлөж, ногоон зээл, зам харилцаа, инженерийн дэд бүтцийг сайжруулах, барих төсөл хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж, иргэдийн амьдрах эрүүл, аюулгүй, тохилог орчныг бүрдүүлж, хотын соёлыг төлөвшүүлж байна. Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн чанар, аюулгүй байдлыг хангаж, хяналтыг сайжруулах ажлын хүрээнд нийтийн үйлчилгээтэй 81 эмийн сан, 13 эм ханган нийлүүлэх байгууллага үйл ажиллагаа явуулж байгаагаас 6 эмийн сан, 2 эм ханган нийлүүлэх байгууллага шинээр үйл ажиллагаа эрхлэх зөвшөөрөл авсан. 49 эмийн санд “Эмийн санд тавих нийтлэг шаардлага MNS5260:2015 стандарт”-аар хяналт хийхэд дунджаар 90.1% үнэлгээтэй гарсан нь өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад стандартын хэрэгжилт 0.4%-аар сайжирсан байна. “Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн хадгалалт түгээлтэд тавих шаардлага MNS5530:2014 стандарт”-аар 6 байгууллагад хяналт хийхэд дунджаар 93.4% байгаа нь өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад стандартын хэрэгжилт 5.3%-аар сайжирсан байна. Зөвлөмжийг эм ханган нийлүүлэх байгууллага, эмийн сангуудад хүргүүлж, хяналт тавин ажилласан. Хүүхэд эрхэм хэрэглэгч аяны хүрээнд “Нэгдүгээрт шалга” арга хэмжээг гэрээс сургууль хүртэлх, гэрийн аюулгүй байдал, тоглоомын талбайн аюулгүй байдал, төрийн байгууллагын гадаад дотоод орчны аюулгүй байдал зэрэг чиглэлээр зохион байгуулж, төрийн захиргааны 32 байгууллага, ерөнхийн боловсролын 32 сургууль, 27 цэцэрлэгүүдийн эцэг эхийн зөвлөлтэй хамтран нийт 45140 эцэг эхчүүд гэрийн аюулгүй байдлын үнэлгээгээ, төрийн өмчийн 45 байгууллага, ерөнхий боловсролын 32 сургууль, 27 цэцэрлэгүүдийн эцэг эхийн зөвлөлүүд байгууллагынхаа гадаад дотоод орчны аюулгүй байдлыг үнэлж, 340 гаруй эрсдэлийг илрүүлж, засаж сайжруулж, аюулгүй хүүхдэд ээлтэй болгосон. “Хүүхэд эрхэм хэрэглэгч аяны 6 төрлийн постер, видео хийж, олон нийтийн сүлжээгээр түгээж, сурталчилсан. Хандалт 3500. Мөн дээрх аяны хүрээнд өсвөр насныханд "Электрон тамхины хор хөнөөлийг ойлгуулан таниулах, хэрэглэхээс урьдчилан сэргийлье" агуулгын хүрээнд явагдаж ерөнхий боловсролын сургуулиуд цахим хуудсаараа дамжуулан эцэг эх анги удирдсан багш нар, өсвөр насны хүүхдүүддээ зөвлөмж мэдээлэл өгсөн. Мөн сургуулиуд харьяа хамран сургах тойргийнхоо хүрээнд үйл ажиллагаа явуулдаг дэлгүүр үйлчилгээний газруудад гарын авлага зөвлөмж тараан сурталчилгаа хийж, нийт 87 дэлгүүр, 2 захтай хамтран ажилласан байна. Байгалийн аюулт үзэгдэл, болзошгүй гамшгийг тандан судлах, эрт илрүүлэх, урьдчилан мэдээлэх тогтолцоог бэхжүүлж, иргэдийг нүүлгэн шилжүүлэх аюулгүй бүс тогтоож, үүсэж болзошгүй аваар, ослыг бууруулан ажиллаж байна. “Хүнсний аюулгүй байдлын удирдлагын тогтолцоо“ ISO:22000 стандарт, (HACCP)-ыг хэрэгжүүлэх стандарт болох “Хүнсний эрүүл ахуйн ерөнхий зарчим“ (олон улсын зөвлөмж) MNS САС/ RCP 1:2003 стандартыг үйл ажиллагаандаа хэрэгжүүлэхэд нь дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор "Хүнсний чанар, аюулгүй байдлыг хангах шаардлага, эрх зүйн зохицуулалт" сэдэвт нэг өдрийн гэрчилгээт сургалтыг 2 удаа зохион байгуулж, хүнс үйлдвэрлэгч 16, хоол үйлдвэрлэл үйлчилгээ эрхлэгч 15, нийт 31 ААН-ийг хамруулан хүнсний үйлдвэрлэл үйлчилгээнд мөрдөх зохистой дадал болон дээрх стандартуудыг хэрэгжүүлэх арга замыг таниулсан. “Хүнсний аюулгүй байдлын менежментийн тогтолцоо MNS ISO 22000:2019” болон MNS САС/ RCP 1:2003 /HACCP/ стандартыг мал төхөөрөх, боловсруулах 2 үйлдвэр, усны 1 үйлдвэр, нийтийн хоолны 2, нийт 5 үйлдвэр хэрэгжүүлж байна. Хүнсний чиглэлийн үйлдэрлэл, үйлчилгээ явуулж буй 175 цэгт тохирлын баталгаажуулалт хийж түүхий эд, бүтээгдэхүүний аюулгүй байдлыг хангуулах дотоод хяналтын тогтолцоо, зохистой дадлыг хэрэгжүүлэх арга зүйгээр хангаж 141 цэгт стандартын хэрэгжилт хангалттай түвшинд хүрч гэрчилгээжсэн нь баталгаажуулсан бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний 80.6%-ийг эзэлж байна. "Монгол ногоо" төслөөс 35 тариаланчийг сургалтанд хамруулж өвлийн хүлэмж болон ил талбайн хүнсний ногооны нийт 2 өрхийн тариаланч баталгаажуулалтад хамрагдаж, хөдөө аж ахуйн зохистой дадал нэвтрүүлсэн үйлдвэрлэл 5 болж нэмэгдсэн.
Иргэдийн эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхийг хангах ажлын хүрээнд хууль сахиулах байгууллага, олон нийтийн оролцоотойгоор гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажлын хөтөлбөр, төлөвлөгөө боловсруулж, жил бүр биелэлтийг ханган ажиллаж байна. Мөн 2021-2024 онд хэрэгжүүлэх 3 зорилт 24 арга хэмжээ бүхий "Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангах, зам тээврийн ослоос урьдчилан сэргийлэх хөтөлбөр"-ийг боловсруулж, аймгийн ИТХ-аар батлуулан хэрэгжилтийг хангаж ажиллаж байна. Иргэдийн санал хүсэлт, өргөдөл, гомдлыг цахимаар хүлээн авч шийдвэрлэх зорилгоор www.irgen.erdenet.mn вэб системийг төрийн үйлчилгээнд нэвтрүүлсэн. Мал сүргийг үзлэг ангилалт, ялган тэмдэглэгээ бүртгэлжүүлэлтэд хамруулснаар малын удам гарваль, үүлдэр угсааг сайжруулж, нэг малаас авах ашиг шим, бүтээгдэхүүний хэмжээг нэмэгдүүлж, хэрэглэгчдийг эрүүл, аюулгүй, баталгаатай түүхий эд, мах, сүү зэрэг хүнсний бүтээгдэхүүнээр хангах боломж бүрдэж байна. ААНБ-уудын ХАБЭА-н стандарт шаардлагыг мөрдүүлэн жил бүрийн 12 дугаар сард шилдэг ХАБЭА хэрэгжүүлсэн байгууллагыг шагнаж урамшуулах, ҮО, МШӨ-ийг бууруулах чиглэлээр ҮО хурц хордлого судлан бүртгэх комисс, ХАБЭА-н зөвлөлийг ажиллуулж, үйл ажиллагааг сайжруулснаар 2022 онд Монгол улсын хэмжээнд Орхон аймгийн ХАБЭА-н зөвлөл ТЭРГҮҮН байр эзэлж ШИЛДЭГ ЗӨВЛӨЛ-өөр шалгарсан.