Танилцуулга
Сүхбаатар аймгийн нутаг дэвсгэр нь 1921 оноос өмнө Халхын Сэцэн хан аймгийн Чин ван хошуу, Далай ван хошуу, Ёст бэйс хошуу, Эрх гүн хошуу, Хурц засаг хошуу, Егүзэр хутагтын шавь хошуу гэсэн 6 хошууны нутаг. 1931онд Халхын 4 аймгийг 13 аймаг болгон өөрчлөхөд Хэнтий, Дорнод аймагт харъяалагдаж байлаа. 1940-1942 оны засаг захиргааны өөрчлөлтөөр 1942 онд Жавхлант шарга аймаг шинээр байгуулагджээ. Энэ үед Дорнод аймгаас Асгат, Баяндэлгэр, Дарьганга, Дарханхаан, Жавхлант шарга, Зотол, Товч таницуулгаОнгон, Урт, Халзан, Хонгор зэрэг 10 сум, Хэнтий аймгаас Баянтэрэм, Уулбаян, Өлзийт, Түвшинширээ зэрэг 4 сум бүгд 14 сум, 125 баг, 29,2 мянган хүн ам, 850 мянган толгой мал, өвс хадах морин станц 2, нүүрсний уурхай нэг, сүү тосны завод 3-тай байгуулагдаж, Мандалын хийдийн сууринд төвлөрсөн бөгөөд аймгийн хөдөлмөрчдийн анхдугаар их хурал 1942 оны 3-р сард 74 төлөөлөгчийн бүрэлдэхүүнтэй хуралдаж аймгийн Бага хурлыг 29 гишүүн, аймгийн яамны тэргүүлэгчдийг 9 хүний бүрэлдэхүүнтэй сонгож, аймгийн даргаар Сэдэдийн Түвдэнг томилжээ.Улсын бага хурлын 1943 оны 2-р сарын 20-ны өдрийн тогтоолоор Жавхлант шарга аймгийг их жанжин Сүхбаатарын нэрэмжит болгож “Сүхбаатар аймаг” гэж нэрлэх болсон. Мөн ондоо аймгийн төвийг Баруун-Урт голын дэргэд шилжүүлэн суурьшуулж “Баруун-Урт” гэж нэрлэсэн байна. Тус аймаг нь засаг захиргааны 13 сум, 66 багтай, 60 орчим мянган хүн амтай. Хүн амын олонхи нь Халх, Дарьганга ястан бөгөөд Үзэмчин, Барга, Хуучид, Өөлд, Цахар ястан цөөнх хувийг эзэлдэг.
Нутгийн хийлийн нийт урт 1340 км бөгөөд урд талаараа БНХАУ-тай 485 км, баруун талаараа Дорноговь аймагтай 165 км, хойт талаараа Хэнтий аймагтай 260 км, зүүн хойт талаараа Дорнод аймагтай 430 км газраар тус тус хиллэдэг.
Аймгийн нутаг Дорнод Монголын тэгш талын өмнөд хэсгийн үргэлжлэл бөгөөд нийтдээ 82,3 мян.км 2 газар нутагтай, тал хээрийн бүсэд багтдаг. Нутгийн ихэнх хэсэг нь далайн түвшнээс дээш 1000-1200м өндөрт оршдог. Хамгийн өндөр цэг нь далайн түвшинээс дээш 1778м-т өргөгдсөн Шилийн Богд уул, хамгийн нам цэг нь далайн түвшнээс дээш 790м-т өргөгдсөн Байшинт юм.
Сүхбаатар аймаг нь ус зүйн мужлалаар ус багатай бүст багтах бөгөөд гадаргуугийн ус ховортой, тогтмол урсгалтай гол мөрөн байхгүй боловч 20 гаруй жижиг нуур, 200-аад булаг шанд, гол горхи байдаг. Талбулаг, Арын нуур, Рашаант, Эрээн толгой, Далай булаг, Гашуун, Цавчир өвдөг, Модонгийн худаг, Цагаан булаг зэрэг рашаан ус олонтой. Байгалийн сонин тогтоц бүхий газар нутаг элбэгтэй. Үүнд: Дарьганга суманд 200 гаруй сөнөсөн галт уул, Онгон Дарьганга суманд 127-248 км2 талбай эзлэх Онгон, Молцогийн их элс, Эрдэнэцагаан сумын нутагт байгалийн нөөц газар Лхачинвандад уул, Дарьганга, Наран сумын нутагт Баяндулаан, Талын агуйт, Мөнххаан сумын Баян-Уулын орчмын агуй. Лог, Будар, Зараа, Төрөнгө, Дэлгэрхаан, Харгилтай зэрэг үлэмж талбай бүхий чулуун тогтоцтой нуруу хөндий олон байдгийн дээр чулуужсан яс зэрэг амьтан ургамлын үлдэгдэл Байшинт, Ходоодын говь, Хорголжингийн талаас олддог юм.
Аймгийн бэлгэ тэмдэг, далбаа
1999 оны 12 дугаар сард аймгийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн 8 дугаар хуралдаан аймгийн бэлгэ тэмдэг, далбааг баталсан байна. Аймгийн бэлгэ тэмдэг нь 1942 он буюу усан морин жилд Сүхбаатар аймаг анх байгуулагдаж түүхийн он дарааллын хүрд эргэж эхэлсэн гэсэн утгыг тэмдгийн төвд буй морь, алтан хүрдээр төлөөлж, түүнийг тойрон буй Элдэв-Очир хэлбэрт дөрвөн гэрээр ард иргэд маань өрх гэрээ төвхнүүлж эвсэн нэгдэж төр улсаа түшин гал голомтоо бадрааж үргэлжид мөнх оршихийг өнгөрсөн, одоо, ирээдүй цагийг тулгын гурван чулуугаар, хөх тэнгэрийн өнгөт хадган цэнхэр утаа, дарьгангын уламжлалт соёлыг төлөөлсөн хавчаарын тотго, турш тулуураар эх нутаг маань амгалан орших утгыг бэлгэдсэн байна. Зураач Ё.Бадарч, багш О.Батхүү, Ш.Чулуунбор нарын хамтарч гаргасан загварыг аймгийн бэлгэ тэмдэг болгосон байна.
Аймгийн далбаа нь улаан цэнхэр улаан гэсэн хосломол өнгөтэй байх бөгөөд төрийн далбааны үндсэн өнгийг хадгалжээ. Далбаа нь 1:2 харьцаатай буюу 180*90 сантиметрийн хэмжээтэй, 30 см урт, 8 см өргөн улаан цэнхэр өнгөтэй, нисэж буй шувууны даль жигүүр хэлбэртэй гурван хэлтэй, ишний оройд гилбэртэй дог /зэв/-той байна. Далбааны ишин хэсгийн дээд талын улаан дэвсгэр дээр аймгийн бэлгэ тэмдэгийг өнгө ялган дүрслэх бөгөөд тойргийн голч 30 см хэмжээтэй байна.
